Arbaco November 29 2023 {HMC} Dunida Muslimka’ waxay ka bilaabataa galbeedka Afrika ilaa koonfur bari Aasiya. In kasta oo aanay isku mid ahayn, haddana waxa la isu keenay oo ay ku wada jiraan Ururka Iskaashiga Islaamka oo ay xubno ka yihiin 57 waddan.
Dagaalada ka socda meelo badan oo dunida ah, sida colaada gaamurtay ee Falastiin iyo Israel, ayaa ku qasbay ciidamada dalalka Muslimka in ay si degdeg ah ula qabsadaan oo ciidamadooda u tababaraan dagaalka caadiga ah iyo kuwa aan caadiga ahayn, xaaladaha qaarkoodna ay dib u bartaan farshaxanka iyo xeelada dagaalka caadiga ah.
Sacuudiga ayaa ah dalka lacagta ugu badan ku bixiya militariga iyo hubkooda marka la barbardhigo dhammaan dalalka kale ee Muslimka ah.
Sanadkan oo keliya sagaal iyo lixdan bilyan oo doolar ayuu Sacuudiga oo ah dalka shanaad ee lacagta ugu badan ku bixiya ciidamada – kadib Mareykanka, Shiinaha, Ruushka, Hindiya – ku bixiyay dhanka ciidamada iyo militariga.
Miisaaniyadda difaaca ayaa kaliya sheegta qayb ka mid ah xaqiiqooyinka ka jira dalalka. Xarunta Global Firepower (GFP), oo loo isticmaalo qiimaynta awoodda ciidamada dalalka waxay eegtaa dhawr arrimood, oo ay ku jiraan tayada hubka, baaxadda gantaalaha, tababarka, xulafada, xoogga shaqaalaha, iyo xoogga warshadaha difaaca deegaanka.
Haddaba, waa kuwan shanta dal ee ugu xoogga badan dunida Muslimiinta.
Pakistan – Dalka keliya ee Muslim ah ee heysta Nukliyeer
Milatariga Pakistan waa mid adag, oo leh dhaqan ciidan oo soo jireen ah. Sanadihii la soo dhaafay, waxa ay ka faa’ideysatay iskaashi xooggan oo ay la yeelato Sucuudiga iyo Shiinaha si ay u casriyeyso ciidamadeeda, iyada oo la adeegsanayo tignoolajiyada milatari ee culus iyo horumarinta hubka.
Hawlgal ahaan, Pakistan waxay ku faantaa mid ka mid ah ciidamada ugu weyn gobolka, oo leh caqiido hub oo isku dhafan oo xoog leh oo ay taageerto adeeg sirdoon oo awood leh iyo dadaal joogto ah oo lagu horumarinayo awooda warshadaha difaaca iyo soo saarista hubka casriga ah iyo rasaasta.
Sidoo kale waa mid ka mid ah wadamada gobolka ee leh awooda nukliyeerka. Ururka Xakamaynta Hubka ayaa dhigaya kaydka nukliyeerka ee Pakistan uu yahay 140 gumacyada nukliyeerka, oo lagu qiimeeyay kaalinta lixaad ee hubka nukliyeerka ee adduunka.
Pakistan waa dalka keliya ee Muslim ah ee ku hubeysan nukliyeer. Waxay kaga jirtaa kaalinta 7aad liiska kala sarreynta awoodda ciidan iyo hub ee dunida.
Waxay heystaa 3,700 oo taangi, 1,400 oo diyaaradaha ciidamada ah, sagaal gujis, iyo tiro ciidamo qalabka sida oo ku dhow toddobo boqol oo kun.
Pakistan waxay ku bixisaa ciidamadeeda dhaqaale dhan kontan iyo kow bilyan oo doolar sanad walba.
Turkiga – Dalka keliya ee Muslim ee xubin ka ah isbaheysiga ciidan ee ugu awoodda badan dunida ee Nato
Turkiga oo saddex jibbaaray dhaqaalaha uga baxa ciidamada iyo qalabka dagaalka sanadkan ayaa kor u qaaday awoodiisa milatari sanadkii la soo dhaafay, isaga oo laba meelood ka soo kicitimay darajada awooda militari ee 2023 ee qiimeynta awoodaha ciidamada.
Turkiga oo hadda ku jira kaalinta 11-aad, waxa uu hadda yahay dalka ugu awoodda badan dalalka Bariga dhexe iyo Waqooyiga Afrika, iyo dhammaan dalalka Muslimka.
Marka laga soo tago joogitaanka culus ee uu ku leeyahay Suuriya, Turkigu waxa uu horumariyay warshado difaac oo xooggan, waxa uu soo saaray diyaaradaha aan duuliyaha lahayn, gantaallada casriga ah ee casriga ah, taangiyada dagaalka, iyo helikobterrada dagaalka lagu tijaabiyay.
Turkiga ayaa sidoo kale saldhigyo waaweyn oo horudhac ah ka sameystay Qatar iyo Soomaaliya, isagoo ballaariyay awoodiisa juqraafiyeed iyo saadaalinta awoodda.
Turkiga oo horey sanad walba ugu bixin jiray difaaca, ciidamada iyo agabkooda 16 bilyan ayaa hadda kadib howlaha ciidamada iyo difaaca ku bixin doona 40 bilyan sanad walba.
Indonesia – dalka ay ku nool yihiin Muslimiinta ugu badan
Indonesia waa dalka saddexaad ee ugu awoooda badan dunida Muslimka. Waxay leedahay 112 milyan oo qof oo u diyaar ah inay ciidan noqdaan. Taas waa boqolkiiba afartan tirade bulshada dadkaas.
Waxaa lagu wado in ay noqoto dalka afraad ee ugu dhaqaalaha badan aduunka marka la gaaro 2050, ciidankeedu waxa uu sii wadaa in uu kordho.
Iyadoo ay wadaan dadaallada casriyeynta difaaca ee socda, GlobalData waxay saadaalisay in kharashka difaaca Indonesia uu ka kori doono $8.8bn sanadkan ilaa $9.7bn marka la gaaro 2028.
Indonesia, oo ah tirilyan-dhaqaale oo koray celcelis ahaan wax soo saarka guud ee gudaha qiyaastii 2.9% sanadkiiba inta u dhaxaysa 2019 iyo 2023, waa mid ka mid ah dalalka kharash-gareeya dhaqaalaha ugu badan eek u baxa difaaca ee Koonfurta Aasiya.
Hay’adda GlobalData ayaa tilmaamaya in diyaaradaha millateriga ee garabka go’an ee qaranku ay yihiin qaybta ugu weyn ee uruurisa maalgelinta ugu badan – oo ku kacaysa $22.7bn inta lagu jiro muddada 2023-28.
Masar – dalka ugu awoodda badan dunida Carabta
Masar waxay kaalinta 14aad kaga jirtaa qiimeynta awoodda ciidan iyo agabka ee 145 dal ee dunida.
Masar waxa ay haysataa 1,069 diyaaradood oo garbo go’an ah iyo kuwo heelokobtar. Turkiga ayaa heysta 1,065 diyaaradood oo dagaalka ah, waxaana ku xiga Sucuudiga (897), Israel (601), UAE (565), Algeria (547), Iran (541), Syria (453), Iraq (361) iyo Urdun (256). ).
Marka laga soo tago raxanno kala duwan oo dagaalyahanno ah iyo diyaarado qaada ciidanka iyo xamuulka, Masar waxay leedahay 20 saldhigyo cirka ah iyo awood saadka oo ballaaran.
Masar waxay ku hawlan tahay sidii ay u noqon lahayd xarun goboleed oo lagu soo saaro diyaaradaha dagaalka Maraykanka ee F16.
Masar waxa kale oo ay haysataa daraasiin diyaarado Helicopter ah oo ah nooca loo yaqan Apache iyo dhawr darsin diyaaradood oo C-130 Hercules ah.
Dadaallada lagu horumarinayo awoodda ciidamada cirka ee Masar waa fidinta falsafadeeda difaaca taas oo hormuud u ah casriyaynta iyo horumarin dhamaystiran oo joogto ah.
Mar haddii Masar aanay saldhigyo ciidan ku lahayn dibadda, isla markaana aanay wax niyad ah u hayn inay samaysato, ciidamada cirku waa cududdooda dheer ee ay isaga difaacayaan khatarta dibeda.
Iran – dalka islaamka ee ugu saamaynta badan bariga dhexe
Iran waxa u suurtagashay in ay gaadho kaalinta 17-aad. Iran ayaa la sheegay in ay ku bixinayso miisaaniyad milatari oo dhan US$ 5.5 bilyan difaaca, ciidamada iyo agabkooda sanadka 2023. Marka laga reebo, dalka uu hogaamiyo Ebrahim Raeisi waxa lagu qiyaasaa in uu ururiyay 19 nooc oo ah gantaalada joogga hoose ku duula ee loo yaqaan cruise iyo gantaalaha ballistic-ga.
Gudaha Iran, kooxo badan oo ka mid ah ciidamada qalabka sida ayaa hub ku haysta. Waxaa ka mid ah Ilaaladeeda Kacaanka Islaamiga ah oo askartoodu ay gaareyso 125,000 oo dheeraad ka ah dhammaan noocyada kale ee ciidamada.
Waxa kale oo ay Iran ku guulaysatay in ay si hufan u maarayso malayshiyaad badan iyada oo la jaan-qaadaysa guud ahaan baahideeda ciidan, maleeshiyaadkaas ayaa ku fidsan dalal kala duwan sida, Lebnan, Ciraaq, Yemen iyo meelo kale.
Iran waxay samaysay uruka Xisbullah ee ka dagaalama Lubnaan kaas oo lagu tilmaamay inuu ka awood badan yahay qaar badan oo ka mid ah milatariga caalamka.
Sanado badan oo cunaqabatayn ah, Iran waxay horumarisay warshad difaac qaran oo muhiim ah waxayna samaysay horumar weyn oo ay ku noqonayso dawlad nukliyeer ah.
Ciidankeeda hubaysan ayaa sidoo kale loo arkaa inay si gaar ah ugu xoogan yihiin dagaalka aan caadiga ahayn. Iran ayaa taageero farsamo iyo mid ciidanba siisay taliska Asad ee Suuriya iyo Xuutiyiinta Yemen.
ISHA BBC
