Talaado-9-April-2024 {HMC} Dhamaadka bisha barakeysan ee Ramadaan ayaa waxaa la xusaa ciid diimeed muhiim ah oo loo yaqaano Ciidul Fidriga, iyadoo qoysaska ay isugu yimaadaan iyagoo xiran dharkooda kuwa ugu wanaagsan si ay u ciidaan. Laakiin dhacdadan oo ah mid caalami ah garashada goortay ay dhacayso waa mid aad u cajiib ah – sida uu sharaxay Ahmen Khawaja.
Awoodda dayaxa
Marka dhammaadka bisha barakaysan ee Ramadaan soo dhawaato, 1.9 bilyan oo Muslimiinta caalamka ah ayaan rejaynaya in ay helaan cir qaawan oo bilaa daruur ah si’ay u arkaan dhalashada bisha dabaaldagga ciidduna u bilowdo. Sidii bishii Ramaadan dabaaldeggani waxuu bilowdaa dhalashada bil kale.
Islaamku wuxuu raaca jadwalka dayaxa, oo ku salaysan wejiyada Dayaxa. Sannad kasta, bil kasta oo kalandarka dayaxa waxay dhacdaa qiyaastii 11 maalmood ka hor markii ay dhacday sannadkii hore.
Kalandarka dayax-gacmeedka oo la raaco ayaa aad muhiim ugu ah Muslimiinta waxayna saameyn weyn ku leedahay sida ay dadku u arkaan Ramadaanka.
Muslimiintu waxay soomaan bisha Ramadaan, iyaga oo ka fogaanaya cuntada iyo cabitaanka subaxda ilaa qorrax dhaca. Haddii bilaha Islaamku ay ku salaysnaan lahaayeen kalandarka qoraxda oo xilliyada qaar ay ku beegan yihiin, markaas dadka ku nool meelo ka mid ah adduunka waxa ay heli lahaayeen Ramadaan xilliga xagaaga, oo iftiin badan oo dharaar ah, halka qaybaha kalena ay ahaan lahayd jiilaal iyada oo ka gaaban maalmo.
Iyadoo la raacayo kalandarka dayaxa, qof kasta oo Muslim ah wuxuu la kulmaa soonka xilliyo kala duwan (sidoo kale wuxuu leeyahay waqti ka dheer ama ka gaaban maalin kasta oo soonka) muddo dhan 33 sano oo noloshooda ah.
Jahawareer
Ciidul Fidriga ayaa ku beegan maalinta koowaad ee bisha tobnaad ee Shawaal, laakiin Islaamka dhexdiisa waxaa ka taagan dood ku saabsan goorta ay taasi dhab tahay.
Halka qaarna ay raacaan jadwalka dayaxa ee la dejiyay qaarna ay isticmaalaan indho-indheynta xiddigiska si ay ugu dhawaaqaan bisha curashadeeda, inta badan muslimiintu waxay calaamadeeyaan bil cusub kaliya ka dib markii bil dhalatay oo cusub dhab ahaan loogu arko cirka.
Tan waxaa sida caadiga ah sameeya mas’uuliyiin ka tirsan mas’uuliyiinta Islaamka, halkii ay ka ahaan lahaayeen shakhsiyaadka eegaya cirka.
Goorma ayay ciidu dhacaysaa sanadkaan?
Kuwa ku go’aamiya Ciidda marka la arko dayaxa, waxaa la filayaa inay bilaabato midkood Talaadada 9-ka Abriil ama Arbacada 10-ka Abriil, iyadoo ku xiran hadba meesha aad ka joogto adduunka.
Muslimiintu waxay weli u baahan doonaan inay sugaan ilaa habeenka Ciidda ka hor si ay arrintan u xaqiijiyaan maadaama bilaha dayaxa ay noqon karaan 29 ama 30 maalmood, taasoo ku xidhan marka bisha ugu horreysa ee dayaxa si dhab ah looga arki karo cirka habeenkii.
Dadka bisha baadigoobaya ee maxaliga ah ayaa bilaabi doona in ay sawiraan cirka ka dib qorrax dhaca, iyaga oo raadinaya bisha 29-aad ee bisha meel kasta oo ay ka joogaan adduunka.
Haddii ay arkaan dayax cusub, maalinta xigta waxaa dhici doona dabaaldegga ciida. Haddii kale, waxaa dhici doonta hal maalin oo kale oo soom ah, si loo dhammeeyo bil 30 maalmood ah.
Sida laga soo xigtay Xafiiska Boqortooyada Ingiriiska ee HM Nautical Almanac, bisha cusubi waa in ay ‘si fudud u muuqataa’ laga bilaabo Talaadada 9-ka Abriil, taasoo la macno ah maalinta koowaad ee Ciidda inay noqon doonto maalinta ku xigta, Arbacada 10ka Abriil.
Taariikhaha ciida waligood isku mid maaha adduunka, inkastoo hal ama laba maalmood gudahooda ay kala noqdaan.
Tusaale ahaan, mas’uuliyiinta Sucuudiga – oo ah ummad Sunni u badan oo ahayd meeshii uu ka dhashay Islaamka – waxay ku dhawaaqaan bilawga iyo dhammaadka Ramadaanta iyadoo ku xiran markhaatifurka xubnaha dadweynaha ee indhahooda raadiya bisha. Muslimiinta waddamo kale oo badan ayaa markaa ku dayan.
Laakiin Iran, oo ay ku badan yihiin Muslimiinta Shiicada ah, waxay u hoggaansamaan ku dhawaaqista dawladda oo ku xidhan in la eego bisha dhalashadeeda arko.
Ciraaq oo ay ku badan yihiin Muslimiinta Shiicada ah iyo Sunniga laga tirada badan yahay, ayaa adeegsata labada oo isku dhaf ah – Shiicada oo daba socota ku dhawaaqista wadaadka saameynta leh ee Ayatollah Ali al-Sistani, halka Sunniga tirada yar ay raacaan culimadooda.
Dhanka kale, Turkiga – oo ah waddan cilmaani ah – wuxuu adeegsadaa xisaabinta xiddigaha si uu u go’aamiyo bilawga iyo dhammaadka Ramadaanka.
Yurub dhexdeeda, Muslimiinta badankoodu waxay sugaan ogaysiisyada hoggaamiyeyaasha bulshooyinkooda – in kasta oo tani ay ku xidhan tahay aragtida bisha ee dalalka kale ee Muslimka ah.
